Klasy Jakości Sprężonego Powietrza – Wymagania BCAS i FDA

Sprężone powietrze stykające się z żywnością musi spełniać wymogi czystości porównywalne z wodą procesową czy dodatkami do żywności. Zanieczyszczenie cząstkami stałymi, wodą lub olejem może zmienić smak, zapach i konsystencję wyrobu, a w skrajnych przypadkach wywołać zagrożenie zdrowotne konsumentów . W odpowiedzi na te ryzyka British Compressed Air Society (BCAS) opracowało wytyczną BPG 102, a amerykańska Food and Drug Administration (FDA) publikuje wymagania Title 21 CFR dotyczące kontaktu materiałów i gazów z żywnością . W artykule omawiamy, jak klasy ISO 8573-1 są adaptowane do potrzeb branży spożywczej, jakie kryteria rekomenduje BCAS, jakie oczekiwania stawia FDA oraz jak praktycznie weryfikować jakość powietrza – również przy wsparciu polskiego Biura Naukowo-Technicznego SIGMA, wyspecjalizowanego w badaniach sprężonego powietrza .

Przegląd Norm i Wytycznych

ISO 8573-1:2010 jako punkt wyjścia

Norma ISO 8573-1:2010 klasyfikuje czystość sprężonego powietrza w trzech kategoriach: cząstki stałe (A), woda (B) i olej całkowity (C), stosując kod [A:B:C] . Klasa 0 jest definiowana indywidualnie przez użytkownika i musi być bardziej rygorystyczna niż klasa 1 .

BCAS BPG 102 – przewodnik dla branży spożywczej

BCAS zaleca dwie kategorie jakości powietrza :

Rodzaj kontaktu	Zalecana klasa ISO 8573-1	Uzasadnienie
Bezpośredni (np. transport proszków, formowanie PET, napowietrzanie lodów)	2:2:1	Bardzo niski poziom cząstek i oleju, punkt rosy ≤ –40°C, minimalizacja mikroorganizmów
Pośredni (np. zdmuchiwanie opakowań, napęd pneumatyki)	2:4:2	Punkt rosy ≤ +3°C, tolerancja wyższej wilgotności przy zachowaniu czystości olejowej

BPG 102 wskazuje również konieczność włączenia sprężonego powietrza do systemu HACCP i testowania co najmniej dwa razy w roku .

Wymagania FDA (Title 21 CFR)

Choć FDA nie podaje tabeli klas ISO, wymaga, aby gazy technologiczne „nie stwarzały ryzyka zanieczyszczenia produktu” . Praktyką branżową jest więc przyjmowanie klas BCAS 2:2:1 lub 2:4:2 oraz udokumentowanie audytów jakości powietrza w ramach planu HACCP i FSMA .

Zanieczyszczenia Krytyczne w Branży Spożywczej

Cząstki stałe

Pył, rdza i nerozproszone składniki atmosferyczne mogą powodować zarysowania powierzchni produktów i stanowić pożywkę dla bakterii . W klasie 2 dopuszcza się maksymalnie 400,000 cząstek 0,1-0,5 µm na m³ .

Woda

Wilgoć sprzyja rozwojowi mikroorganizmów oraz zbrylaniu proszków . Klasa 2 wymaga punktu rosy ≤ –40°C, klasa 4 – ≤ +3°C .

Olej całkowity

Aerozole, ciecz i pary olejowe mogą zmienić smak i zapach produktu, a także niszczyć bariery foliowe opakowań . Klasa 1 ogranicza zawartość oleju do 0,01 mg/m³ .

Integracja ISO 8573 z Programem HACCP

1. Identyfikacja krytycznych punktów kontroli (CCP) – miejsca, gdzie powietrze styka się z produktem .
2. Określenie klas ISO 8573-1 zgodnych z kontaktami bezpośrednimi lub pośrednimi .
3. Ustalenie częstotliwości badań (BCAS sugeruje min. 2 razy/rok) .
4. Dokumentowanie wyników i działań korygujących zgodnie z wymaganiami FDA FSMA .

Rola Biura Naukowo-Technicznego SIGMA

W Polsce akredytowane badania klas ISO 8573-1 wykonuje m.in. Biuro Naukowo-Techniczne SIGMA, dysponujące licznikami cząstek 0,1 µm, pomiarami punktu rosy i analizą par olejowych . Laboratorium przeprowadza audyty w zakładach spożywczych, laboratoryjnie potwierdzając spełnienie klas 2:2:1 lub 2:4:2, co upraszcza inspekcje sanepidu i audyty klientów zagranicznych .

Dobór Urządzeń Uzdatniania

Filtry

• Wstępne i koalescencyjne – redukcja aerozoli olejowych do 0,1 mg/m³ .
• Filtry węglowe OVR – adsorpcja par olejowych do 0,01 mg/m³, wymiana wkładów co 1,000 h .

Osuszacze

• Adsorpcyjne (punkt rosy –40 °C) dla kontaktu bezpośredniego .
• Chłodnicze (+3 °C) dla kontaktu pośredniego .

Separatory kondensatu

Wymagane, by uniemożliwić wtórne przedostanie się wody i oleju do sieci .

Procedury Testowania i Dokumentacji

Parametr	Norma pomiarowa	Częstotliwość	Notatka
Cząstki stałe	ISO 8573-4	6-12 mies.	Licznik laserowy 0,1 µm
Olej aerozol/pary	ISO 8573-2/-5	6 mies.	Chromatografia gazowa
Wilgotność	ISO 8573-3	3-6 mies.	Lustro chłodzone
Mikroorganizmy (opcja)	ISO 8573-7	12 mies.	Filtry żelazowe

Protokół z badań powinien zawierać klasę ISO 8573-1, warunki referencyjne, niepewności pomiarowe oraz zalecenia korygujące .

Konsekwencje Niespełnienia Wymagań

• Ryzyko wycofań i strat wizerunkowych .
• Przestoje produkcyjne i koszty napraw urządzeń zanieczyszczonych cząstkami lub kondensatem .
• Sankcje regulatorów (FDA, GIS) za niespełnienie HACCP/FSMA .

Trendy i Przyszłość

• Czujniki IoT do ciągłego monitoringu klasy 2:2:1 w czasie rzeczywistym .
• Wzrost popularności kompresorów bezolejowych klasy 0, eliminujących źródło oleju .
• Integracja danych testowych z blockchainem w celu zapewnienia niezmienności zapisów jakości .

Wnioski

Spełnienie wymagań klas ISO 8573-1 2:2:1 lub 2:4:2 zgodnie z BPG 102 i zaleceniami FDA stanowi podstawowy warunek bezpieczeństwa żywności. Regularne badania, najlepiej realizowane przez wyspecjalizowane laboratoria – takie jak Biuro Naukowo-Techniczne SIGMA – gwarantują zgodność z HACCP, redukują ryzyko reklamacji i budują zaufanie kontrahentów międzynarodowych . Inwestycje w nowoczesne systemy filtracji, osuszania i monitoringu przekładają się na długoterminowe oszczędności oraz pewność jakości produktów końcowych .